Kaart (cartografie) - Mesen

Mesen (Frans: Messines) is een stad en faciliteitengemeente in de Westhoek in de Belgische provincie West-Vlaanderen. Mesen kreeg bij Wet van 19 juli 1985 opnieuw de stadstitel, die het in de napoleontische periode verloren was. De stad telt amper 1000 inwoners en is daarmee de kleinste stad van België. Omdat Mesen een faciliteitengemeente is, fuseerde het niet met andere gemeenten.

Mesen ontwikkelde zich van Romeinse villa tot middeleeuwse stad, waarbij het handelsverkeer tussen het bekken van de Leie en dat van de IJzer een belangrijke rol speelde. De Douvebeek was voor platte schepen bevaarbaar, waarna de goederen over land van Mesen naar Ieper werden vervoerd om vervolgens via de Ieperlee verder noordwaarts te worden gebracht. Ook de heerbaan van Cassel naar Kortrijk doorkruiste Mesen. Hier ontstond een grafelijke burcht en de graaf stichtte er een jaarmarkt.

Adela van Mesen, geschiedkundig bekend als Adela van Frankrijk, overleed in Mesen op 8 januari 1079. Zij was een dochter van koning Robert II van Frankrijk en van Constance Taillefer d'Arles. Als weduwe van hertog Richard III van Normandië huwde zij in 1028 met graaf Boudewijn V van Vlaanderen. Adela stichtte in 1057 een vrouwenklooster met daaraan verbonden een kapittel van 12 kanunniken. In 1060 werd het klooster tot abdij verheven en werd Mesen een zelfstandige parochie.

In 1079 kreeg de abdis ook het wereldlijke gezag over Mesen. De abdis stond tevens aan het hoofd van het mannelijke seculiere kapittel.

Het stadje was op het hoogtepunt van zijn macht in de 11e-12e eeuw. Toen was het - met zijn jaarmarkt - een knooppunt in de lakenindustrie, samen met steden als Rijsel, Ieper, Brugge en Torhout. Ook de lederindustrie speelde een rol. Binnen de cyclus van de jaarmarkten was Mesen de laatste jaarmarkt voor de winter en het nabijgelegen Ieper de eerste. De stad Mesen was hierdoor een belangrijke overwinteringsplaats voor de handelaren. Voor de grote stadsbrand in de 15e eeuw telde Mesen 2.000 haarden. Dit kan overeenkomen met ca. 6.000 tot 8.000 inwoners. Een bijzonderheid in het statuut van de stad en zijn abdij was, dat bij de stichting van de abdij in 1057 haar territorium onder het bestuur van de abdis werd geplaatst en deze rechtstreekse verantwoording aan de Franse koning verschuldigd was en niet aan de graaf van Vlaanderen. Dit komt ook tot uiting in het gevoerde wapen en de vlag die een Franse lelie voorstellen. De stadsrechten werden dan ook door de abdis, vereerd voor haar wereldlijke macht als prinses, verleend. Hierdoor had Mesen een wat afwijkend rechtstelsel t.a.v. het omliggende gebied.

In 1164 werd te Mesen een tweede kerk gesticht, de Sint-Niklaaskerk, gewijd aan de patroonheilige van de handelaars. Omstreeks 1200 werd het stadje omwald. In de tweede helft van de 13e eeuw werd de omgrachting uitgebreid, maar in de 14e eeuw stagneerde de bloei, zowel door politieke onlusten als door het deels verzanden van de Douvebeek. In 1383 werd Mesen in brand gestoken door de Engelsen in het kader van de Honderdjarige Oorlog, waarbij het stadje grotendeels werd verwoest.

Gedurende de 15e eeuw herstelde de lakennijverheid zich weer. Er werden gebouwen opgericht zoals een psychiatrisch hospitaal, een vleeshuis en een stadhuis (1469), maar in 1477 werd het stadje weer gedeeltelijk verwoest, nu door de Fransen. Ook lakennijverheid en jaarmarkt raakten in verval. Dan was er in 1541 nog brand in de abdij, en in 1552 was er weer een stadsbrand, waarna ook het begijnhof werd opgeheven. Wel bleef er nog een rederijkerskamer en waren er twee schuttersgilden.

In de 2e helft van de 16e eeuw werd Mesen een belangrijk calvinistisch centrum, maar na de herovering door Alexander Farnese weken vele wevers uit naar Engeland en trad opnieuw verval in. Wel ontwikkelde Mesen zich tot bedevaartplaats vanwege de vele mirakelen die naar verluidt geschiedden op voorspraak van Onze-Lieve-Vrouw van Mesen, aanleiding voor het houden van een jaarlijkse ommegang, de Grote Keer, die ook tegenwoordig nog wordt gehouden.

De Frans-Spaanse Oorlogen zorgden voor verder verval. In 1685 werd de Sint-Niklaaskerk gesloopt. De gelovigen kerkten toen in het oude kanunnikenkoor naast de abdij. De abdijbezittingen werden aangeslagen, maar in 1678 kwam Mesen, krachtens de Vrede van Nijmegen, bij Frankrijk en werd de abdij in ere hersteld. In 1698 richtte deze een dakpannenfabriek op en in 1703 kreeg de toren van de abdijkerk een beiaard. Onder het bewind van keizerin Maria Theresia werd de abdij in 1776 opgeheven. Mogelijk lag hier een conflict van de (Fransgezinde) abdis aan ten grondslag. In de abdijgebouwen werd het Koninklijk Gesticht van Mesen, een school voor weeskinderen van militairen, gevestigd. De abdijkerk werd parochiekerk, nu gewijd aan Sint-Niklaas. Het kapittel bleef bestaan.

In de Franse tijd werd Mesen een zelfstandige gemeente, die grotendeels de grenzen van de parochie volgde, waardoor echter een deel van de kom op het grondgebied van Wijtschate terecht kwam. Ook de enclave van Mesen stamt uit die tijd. Deze bestond al als parochie-enclave vanaf 1235. Het kapittel werd nu afgeschaft.